اخبار
1395/5/11 دوشنبه
تشدید مهاجرت جوامع محلی، آسیب اجتماعی توسعه سنبل آبی؛ شناخت و مقابله با سنبل آبی وظیفه هر ایرانی است
معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به اثرات بسیار مخرب گونه مهاجم سنبل آبی، برای هر ایرانی شناخت، کنترل و حذف کامل این گیاه از وظایف ملی محسوب می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری گُلوَنی، طاهره افتخاری معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به عدم شناخت عمومی از گونه مهاجم سنبل آبی و خطرات ناشی از این عدم شناخت، گفت: گیاه سنبل آبی یکی از مهاجم‌ترین گیاهان آبزی شناخته شده در کره زمین است.

وی افزود: سنبل آبی به عنوان یک گیاه غیر بومی، تاکنون در بسیاری از کشورها تاثیرات بسیار منفی محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی زیادی برجای گذاشته است.

افتخاری ضمن یادآوری این موضوع که گیاه غیر بومی سنبل آبی به عنوان گیاه زینتی و به دلایل نامعلوم و ظاهراً بیشتر به قصد فروش در گل فروشی‌ها به کشور وارد شد، خاطرنشان کرد: پس از فروش و عرضه این گیاه در شهر رشت، سال ۱۳۹۰ این گونه مهاجم در تالاب عینک مشاهده شد.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: همانند ورود و هجوم گیاه غیر بومی آز ولا، پس از مدت کوتاهی در اثر غفلت و ناآگاهی عمومی از تاثیرات ورود گونه‌های غیر بومی، متاسفانه این گیاه به سایر عرصه های طبیعی به‌ویژه تالاب ارزشمند انزلی نفوذ یافت.

به گفته وی، گیاه سنبل آبی به لحاظ آنکه بومی کشور ایران نیست، به‌راحتی با شرایط آب‌های سرشار از املاح و مواد مغذی تالاب انزلی، سازش یافته و در حال حاضر به صورت کاملاً تهاجمی عرصه‌های وسیعی از تالاب را در برگرفته و بر معضلات پیشین این تالاب افزوده است.

افتخاری ضمن تاکید بر این نکته که برای هر ایرانی شناخت، کنترل و حذف کامل این گیاه از وظایف ملی محسوب می‌شود، ابراز امیدواری کرد: با همکاری مردم و مساعدت و پشتیبانی کلیه نهادهای دولتی و غیر دولتی، هر چه زودتر این گیاه خطرناک از کشور به طور کامل حذف شود.



این مقام مسئول اشاره‌ای هم به ویژگی‌های گیاه شناسی این گونه مهاجم داشت و اضافه کرد: گیاه سنبل آبی (Water hyacinth) با نام علمی Eichhornia crassipes (Mart.) Solms  از زیرشاخه نهاندانگان و متعلق به رده تک لپه‌ای ها و تیره Pontederiaceae است.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: سنبل آبی گیاهی آبزی، علفی و چند ساله دارای برگ‌های شناور آزاد بر روی سطح آب است. همچنین، پهنک برگ، قاشقی شکل و دم برگ آن دارای بخش متورم و بادکنکی در نزدیکی پهنک است.

به گفته وی، گل‌ها به صورت سنبله‌ای به رنگ بنفش یا صورتی هستند و به صورت همزمان باز می‌شوند. اندازه این گیاه نیز بر حسب شرایط رویشگاهی و زمان رشد آن از چند سانتی متر در ابتدای رویش تا حدود یک متر ارتفاع در بهترین شرایط تغذیه‌ای، متغیر است.

غلظت مواد مغذی، دما هوا، آب مهم‌ترین عوامل رشد و تولید مثل سنبل آبی

افتخاری در خصوص روش‌های تکثیر سنبل آبی با بیان اینکه این گیاه به دو روش جنسی و غیر جنسی تکثیر می‌شود، اظهار کرد: غلظت‌های کم مواد مغذی، دمای هوا و آب از موثرترین عوامل رشد و تولید مثل این گیاه محسوب می‌شود.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: به‌طور متوسط هر پایه از این گیاه تعداد ۲۵۰ بذر در طول یک سال تولید می‌کند و این بذرها قادرند قابلیت زایشی خود را تا ۲۰ سال حفظ نمایند.

این مقام مسئول اضافه کرد: به روش غیر جنسی نیز این گیاه در طول کمتر از یک هفته تکثیر می‌شود و به دو برابر زی‌توده قبلی خود می‌رسد. حتی بخش کوچکی از این گیاه قادر است پس از یک سال، قابلیت تکثیر غیر جنسی خود را حفظ نموده و با فراهم شدن شرایط مناسب رشد و تکثیر نماید.

شوری آب عامل محدودکننده رشد سنبل آبی

به گفته وی، میزان شوری آب از عوامل محدود کننده رشد این گیاه بوده و به همین دلیل در نواحی مانند سواحل دریا و خو رها که درصد شوری آب بالا است، این گیاه قادر به رشد و تکثیر نیست.

افتخاری با اشاره به ریشه‌های شناور سنبل آبی و قرار گرفتن آن در نزدیکی سطح آب به صورت آزادانه و شناور، خاطرنشان کرد: به همین دلیل این گیاه برخلاف گیاهان غوطه‌ور و برآمده از آب، در نواحی که عمق آب بسیار کم است، قادر به رشد و تکثیر قابل توجهی نیست.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن یادآوری اینکه محدوده و خاستگاه اصلی سنبل آبی، آمریکای جنوبی است، اظهار کرد: به عبارت دیگر اگرچه در حال حاضر این گیاه آبزی مهاجم به بیش از ۵۰ کشور دنیا انتشار پیدا کرده اما تنها بومی نواحی جنوبی آمریکا است.

به گفته وی، از آنجایی که تمامی نواحی دارای آب شیرین سطح کره زمین به‌جز نواحی سرد و یخبندان، محیط مناسبی برای رشد و گسترش سنبل آبی محسوب می‌شود، معضلات جدی برای محیط زیست و زیستمندان آبزی فراهم شده است.

پساب‌ها و فاضلاب‌ها شرایط مساعد برای رشد سنبل آبی در انزلی را فراهم می‌کنند

افتخاری در خصوص شرایط فعلی تالاب انزلی و میزان تهاجم این گونه غیر بومی در آن، اظهار کرد: سرعت رویش این گیاه به دلیل شرایط مساعد همچون وجود مواد مغذی نیتراته ناشی از پساب‌ها و فاضلاب‌های کشاورزی، خانگی و صنعتی در تالاب، بسیار بالا است و در حال حاضر بخش‌های وسیعی از تالاب انزلی را فراگرفته است.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه در صورت فراهم شدن شرایط رویشی مناسب برای گیاه غیر بومی سنبل آبی، حیات سایر زیستمندان آبزی و کنار آبزی به صورت جدی با مخاطره روبه رو خواهد شد، تصریح کرد: با گسترش این گیاه بر روی سطح آب، به میزان قابل توجهی از رشد و گسترش سایر گیاهان آبزی بومی عرصه‌های آبی کاسته شده و سنبل آبی همانند فرشی گسترده پهنه آبی را اشغال می‌کند.



وی ادامه داد: گسترش سنبل آبی، از یک سو از نفوذ نور خورشید به لایه‌های زیرین آب جلوگیری نموده و از سوی دیگر از تبادل اکسیژن میان هوا و بخش‌های عمقی آب ممانعت به عمل می‌آورد. همچنین، بر اساس تحقیقات  Villamagna و Murphy در سال ۲۰۱۰  گیاه سنبل آبی می‌تواند شفافیت آب را تغییر دهد.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: سنبل آبی قادر است تولید فیتوپلانکتون ها را کاهش داده و موجب کاهش اکسیژن محلول، نیتروژن، فسفر، فلزات سنگین و غلظت‌های دیگر آلاینده‌ها شود.

سنبل آبی حتی به عنوان علوفه کاربرد ندارد

افتخاری خاطرنشان کرد: حتی یک بار تکثیر این گیاه در عرصه‌های آبی می‌تواند منجر به تغییر چشمگیر اکوسیستم آبی و تأثیر منفی بر خواص فیزیکی و شیمیایی آب شود یا حتی بر زندگی برخی از گونه‌های بی مهرگان بومی، ماهیان و پرندگان نیز تاثیرات منفی بگذارد.

این مقام مسئول اشاره‌ای هم به پژوهش صورت گرفته توسط Gopal  در سال ۱۹۸۲ داشت و افزود: هنگامی که سنبل آبی سطح آب را به صورت کامل بپوشاند، میزان کاهش آب توسط این گیاه می‌تواند به ۱۳ برابر کاهش و تبخیر آب از سطح آب‌های آزاد هم برسد.

وی ادامه داد: از دیگر تاثیرات منفی این گیاه بر محیط زیست، علاوه بر کاهش میزان اکسیژن محلول در محیط آبی، افزایش رسوب‌گذاری، کاهش pH محیط، و به‌طور کلی کاهش کیفیت آب است.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست تنها اثر مثبت شناخته شده این گیاه از نظر محیط زیستی را نقش مؤثر آن در جذب فلزات سنگین دانست و اظهار کرد: به همین دلیل سنبل آبی حتی به عنوان علوفه نیز کاربردی ندارد و به‌طور غیر مستقیم، مصرف آن توسط دام، اثرات منفی بر سلامت انسان می‌گذارد.

تبخیر و از دست رفتن بیش از حد آب تأثیر منفی سنبل آبی

افتخاری خاطرنشان کرد: در اثر رشد و گسترش سنبل آبی بر سطح تالاب‌ها، علاوه بر کاهش تنوع زیستی و تغییر تنوع و تراکم گیاهان و جانوران بومی مناطق که سرمایه مهمی برای معیشت جوامع بومی محسوب می‌شوند، فعالیت گردشگری، صید و صیادی و هرگونه تردد در تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی با مشکل اساسی مواجه خواهد شد.

وی ادامه داد: همچنین محدود شدن جریان آب در رودخانه‌ها و کانال‌های زهکشی و آبیاری، تبخیر و از دست رفتن بیش از حد آب، در شرایط خشکسالی موجود در کشور، از دیگر تاثیرات منفی این گیاه از نظر اقتصادی است.

این مقام مسئول اشاره‌ای هم به تاثیرات منفی سنبل آبی بر فعالیت‌های کشاورزی به‌ویژه کاشت برنج داشت و اظهار کرد: در برخی از کشورها مانند هند، سریلانکا، برمه، ژاپن، فیلیپین، تایلند و پرتغال این گیاه با کاهش میزان جوانه زنی بذر برنج و کاهش میزان آب مورد نیاز رشد نشای آن، اثرات منفی مستقیمی بر کشت برنج داشته و از این طریق آسیب اقتصادی بزرگی بر کشاورزی مناطق آلوده شده به این گیاه وارد کرده است.

به گفته معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست،  طی تحقیقات صورت گرفته در سال ۱۹۹۵، سنبل آبی میزبان جایگزین برای آفت ساقه خوار ذرت آسیایی و  نماتد ریشه برنج است.

حذف و کنترل سنبل آبی پرهزینه است

افتخاری ضمن تاکید بر پرهزینه بودن حذف و کنترل سنبل آبی، تصریح کرد: به بیان دیگر در کنار سایر تاثیرات منفی اقتصادی ناشی از وجود سنبل آبی، اثرات منفی اقتصادی مربوط به حذف و کنترل این گیاه نیز باید در نظر گرفته شود.

وی اضافه کرد: در اثر حضور گسترده این گیاه و کاهش کیفیت آب، افزایش جمعیت حشرات، حلزون‌ها و سایر ارگانیسم‌های بیماری زا اتفاق می افتد و احتمال بروز انواع بیماری‌ها برای انسان، نظیر مالاریا، شیستوزومیازیس، ورم مغز، و با و فیلاریازیس افزایش می‌یابد.

این مقام مسئول خاطر نشان کرد: تمامی این عوامل به همراه عدم دسترسی به آب سالم، کاهش قابلیت انجام فعالیت‌های کشاورزی، صیادی و گردشگری موجب می‌شود تا در نهایت مهاجرت جوامع محلی انجام پذیرد و این موارد از مهم‌ترین تاثیرات منفی حضور این گیاه از نظر اجتماعی است.



وی با ابراز تأسف از عرضه گسترده و فروش مجازی و غیرمجازی سنبل آبی در بسیاری از شهرهای کشور به عنوان گیاه زینتی، گفت: عدم شناخت کافی از این گیاه و اثرات منفی حضور آن در محیط‌های طبیعی می‌تواند تهدیدی جدی برای کشور باشد.

معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص روش‌های حذف و کنترل سنبل آبی ضمن یادآوری تولیدمثل جنسی و غیر جنسی سنبل آبی، اظهار کرد: در نتیجه، قابلیت و سرعت تولید و تکثیر این گونه مهاجم، بسیار بالاست و با زنده باقی ماندن بخش کوچکی از این گیاه، قابلیت تولید مثل آن به روش غیر جنسی تا بیش از یک سال باقی می‌ماند.

افتخاری افزود: به دلیل همین قابلیت و سرعت تکثیر، این گیاه در سال ۱۹۹۶ به عنوان بدترین گیاه آبزی مهاجم در سطح کره زمین معرفی شد.

حذف مکانیکی تنها روش منطقی برای حذف سنبل آبی

این مقام مسئول ضمن یادآوری اینکه روش‌های حذف گیاهان هرز و مهاجم به سه طریق شیمیایی، بیولوژیکی و مکانیکی است، خاطرنشان کرد: از نظر حفاظت محیط زیست، روش حذف شیمیایی به دلیل افزایش بار آلودگی های ناشی از مواد شیمیایی در محیط طبیعی و تاثیرات منفی افزودن مواد شیمیایی بر چرخه زندگی سایر زیستمندان، بویژه تنوع زیستی بومی مناطق آلوده شده، مورد تایید نیست.

وی ادامه داد: از طرفی استفاده از سایر موجودات برای از بین بردن این گیاه نیاز به مطالعات دقیق و کاربردی و یافتن دشمن طبیعی دارد. به عبارت دیگر، مبارزه بیولوژیکی تنها با کاربرد موجودات بومی توصیه می‌شود و در غیر این صورت و با کاربرد موجودات غیر بومی برای حذف این گیاه، معضل دیگری بر محیط زیست اضافه خواهد شد. لذا حذف بیولوژیکی این گیاه با کمک متولی این امر (وزارت جهاد کشاورزی) مقدور خواهد بود.

به گفته معاون دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست، در حال حاضر تنها روش منطقی برای حذف این گیاه، روش حذف مکانیکی است که به روش‌های مختلفی نظیر برداشت سنبل آبی به صورت دستی و یا با استفاده از قایق‌های حامل برداشت گیاهان آبزی از روی سطح آب، استفاده از صفحات شناور و یا ثابت برای کاهش سطح رویش این گیاه در برخی نواحی خاص صورت می پذیرد.

افتخاری تاکید کرد: مهم‌ترین نکته در این روش، دقت کافی است تا در حد امکان، گونه‌های گیاهی بومی تالاب‌ها که به‌صورت شناور بر سطح آب، غوطه‌ور و یا برآمده از آب هستند، چنانچه به همراه سنبل آبی برداشت شده‌اند فوراً به درون آب بازگردانده شوند و از سوی دیگر به لحاظ آنکه برداشت مکانیکی این گیاه معمولاً در حجم و سطح وسیعی صورت می‌گیرد و امکان بازگرداندن تمامی گیاهان بومی بسیار مشکل است، پیشنهاد می‌شود به طریق آزمایشگاهی تمامی گونه‌های گیاهی بومی منطقه مورد نظر، تکثیر و به محیط اصلی اضافه شوند.

وی همچنین مهم خواسته‌های سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه را، عدم خریداری گیاه سنبل آبی، عدم رهاسازی این گیاه در محیط‌های طبیعی و نابودی آن از طریق دفن در محیط مناسب، جمع‌آوری گیاهان عرضه شده در سطح گلفروشی‌ها و دستفروش‌ها، توسط مامورین محترم یگان حفاظت محیط زیست، جمع‌آوری گیاه سنبل آبی از محیط‌های طبیعی به طریق مکانیکی (حذف به روش فیزیکی)، استفاده از گیاهان جمع‌آوری شده ترجیحاً به عنوان سوخت زیستی و یا نابودکردن گیاهان مذکور به روش دفن توده‌های آن در زیر خاک و در محیطی مناسب، پایش و کنترل عرصه‌های طبیعی و حذف مکرر گیاهان سنبل آبی که مجدداً روییده شده‌اند به مدت چند سال متوالی و با فاصله هر دو هفته یکبار و پایش و کنترل پهنه‌های آبی مجاور که تاکنون گیاه سنبل آبی در آنها مشاهده نشده ولی به‌طور بالقوه امکان راهیابی این گیاه به آنها در آینده وجود دارد، اعلام کرد.

تمامی حقوق برای سازمان محيط زيست محفوظ می باشد .

www.doe.ir